Dilek MÜLAZIM
Başkurt Türklerinin vatanı olan Başkurdistan; Ural Dağlarının ve İdil nehrinin kuzeyinde yer alan Rusya içerisinde bir bölgedir. İslamiyet ile erken tarihlerde tanışan Başkurtlar 15-16. yüzyıllara kadar Kazan Hanlığına bağlıdırlar. İdil- Ural bölgesinde Rusya’ya bağlı Türk Cumhuriyeti olan bu devlet 1994 yılındaki görüşmeler neticesinde bağımsızlık mücadelesi vermektedir.
Kuzey-Batı lehçeleri arasında yer alan Başkurt’ça, Tatar Türkçesiyle fonetik benzerlikler göstermektedir. Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lügati-t Türk’te Başkurt adına Başgırdolarak değinmiştir. Farklı kaynaklarda Başcirt ve Başgir(Arap), Beş Oğur ( Bulgar), Gurkser (İran) adıyla anılmaktadır. Başkurtlar arasındaki bir efsaneye göre; göç ederlerken başlarında bulunan bir kurdun yol göstermesisonucunda onun anısına Başkurt adı kimliklerini oluşturmuştur. Yine bu konuda farklı mitolojik görüşler de mevcuttur.
Başkurtlar 19. yüzyılda yazı dili olarak Çağatay Türkçesini kullanmışlar daha sonra da Tatar Türkçesiyle sıkı etkileşim halinde bulunmuşlardır. 1920’lerde Başkurt Türkçesi yazı dili olarak gelişip günümüze kadar ulaşmıştır. Başkurtlar Tatar Türkçesini kullandıkları dönemde İslamiyet’in etkisiyle Arap alfabesini tercih etmişlerdir.
Başkurtlar farklı etnik kökenlerle sıkı temas halinde kalsalar da kendi sözlü kültürlerini yaşatmaya devam etmişlerdir. Önemli destanları arasında şunlar yer almaktadır: Kara Yurğa, Zoyatülek menen Hıvhılıv, Zöhre menen Aldar. Bu destanların genel içeriği aşk temasıdır. Tabii ki her devletin kahramanlık destanları ve mitolojisi olduğu gibi Başkurtların da vardır. Akbuzat, Alpamış, Karas menen Akşa destanları, Küsek Bey gibi.
Başkurdistan’ın nüfus dağılımı %39 Rus, %22 Başkurt, % 28 Tatar ağırlıklıdır. Bu verilerden de anlaşılacağı gibi Başkurtlar dillerini ve kültürlerini yaşama konusunda sınırlı bir imkâna sahiptirler. Daha çok Rusçanın hâkim olmasıyla milli kimlik sorunu yaşanmaktadır. 1993’te Başkurt’ça yayımlanan sözlükte görmekteyiz ki birçok kelime Arapça ve Farsçadır fakat günümüzde bu kelimeler kullanılmamakla beraber yerini Rusça kelimeler almıştır.
Günümüzde Başkurtlar ve Tatarlar, ana dillerini ve kimliklerini koruyabilmeyi ve iyileştirebilmeyi istemektedirler. Rusçanın sağlamlaştırılması ile kendi benlikleri tehlike altına girmektedir.